چند اصل اساسی در حوزة‌ متدبر در قرآن:

(1)   اصول اعتقادات سالم.

اصول اعتقادات سالم همچون آینه‌ای شفاف است که ما را به حقیقت پیام قرآن راهنمایی می‌کند و برعکس اصول اعتقادات فاسد همچون عینکی تیره و تار است که از درک حقیقت پیام قرآن انسان را محروم می‌کند.

(2) پاک طلبی و حقیقت جویی.

این اصل از مهمترین اصول اساسی در شخص متدبر است که در صورت فقدان آن انسان از هدایت قرآن محروم می‌گردد. این پاک طلبی و حقیقت جویی جلوة بارزش عشق به خدا و عشق به آخرت می‌باشد ولو شخص متدبر هنوز به اسلام نگرویده باشد.

«و این کتابی است که آن را فرو فرستادیم. و بسیار با برکت است ... و کسانی

که به آخرت عشق می‌ورزند به آن ایمان می‌آورند.»‌ (سورة انعام آیة 93)

(3) مشورت با اهل قرآن.

در کنار تمام شیوه‌ها، ابزار و اصول تدبر «اصل مشورت» نقش مهمی را در سلامتی برداشت و پرورش قدرت تفکر و خلاقیت شخص متدبر در قرآن ایفا می‌کند و ضامن حفظ انسان از فرو غلطیدن در ورطة هولناک تفسیر برأی و انحرافات و بدعتهای حرام می‌باشد.

نکتة‌ مهمی که در امر مشورت باید بدان عنایت نمود، صلاحیت شخص مشاور و مستند رأی مشورتی او می‌باشد.

نکتة دیگر آنکه چون مشاورین ما معصوم نیستند با وجود سند قرآنی ـ حدیثی رأی آنان، نباید به یک مشاور اکتفا کرد. بلکه بخصوص آنجا که امر مهمی در کار است با مشاورین با صلاحیت متعددی باید مشورت نماییم.

نکتة‌ دیگر آنکه حتی وجود مقدس امام معصوم اصرار داشتند که تعبدا سخن آنان را نپذیریم بلکه به سند قرآنی سخن توجه نماییم و سپس با بصیرت براساس دلیلی محکم بیان معصومu را قبول نماییم.

«اذا حدثتکم بشیء فاسئلونی من کتاب الله» (امام باقر)

(4)جسارت فکری و خلاقیت و ابتکار.

آیات قرآن جلوه‌های بسیاری از حقایق را در باطن خویش پنهان نموده است و هر کس به میزان صلاحیت علمی و معنوی به حقیقت یا حقایقی چند از آیه یا آیات پی می‌برد و این معنی به کسی اختصاص ندارد بلکه قرآن سفرة‌ گسترده کریمانه‌ای است که خداوند همه را به تناول از آن دعوت نموده است پس هر کس که آهنگ قرآن نماید و ابراز گرسنگی کند به میزان صلاحیت معنوی در کنار مقدار صلاحیت علمی از سفرة‌ قرآن تناول خواهد نمود. از این رو نباید خود را حقیر و فکر خویش را محدود نمود و در برابر فهم و برداشت افراد صاحب رأی و شخصیتهای برجستة علما و فقها از آیات حالت تسلیم محض گشت و از تدبر مستقیم در آیات با ابزار و اصول و شیوه‌های تدبر خودداری نمود.

«خلاقیت و ابتکار» در کشف نکاتِ‌ بکر آیه از عادت به روش صحیح تدبر و  توجه به حیات بخش بودن و طراوت همیشگی آیات و پرباری و دقیق و ظریف‌ بودن کشف پیام آیه ناشی می‌شود.

خطر انحرافات فکری و بدعتهای حاصل از جسارتهای بی‌ضابطه را مشورت مستمر با اهل نظر و صاحبان صلاحیت علمی، مرتفع می‌نماید که قبلا در مورد آن توضیح دادیم.

2 ـ نمونة عملی تدبر:

به عنوان الگو از مرحلة طرح سوال به تدبر در آیات اولیة سورة‌ حمد با توجه عقلانی در محتوای ترجمه (خرمشاهی) می‌پردازیم.

«بسم الله الرحمن الرحیم»

طرح سؤال:

1 ـ چرا دو صفت «بخشنده و «بخشایشگر» (رحمان و رحیم) در کنار هم و به دنبال یکدیگر آمده است؟

2 ـ چرا این دو صفت در کنار نام «الله»‌ ذکر می‌شود و از صفات دیگر خداوند نام برده نمی‌شود؟

3 ـ چرا خداوند با لفظ «الله» در این آیة‌ معرفی می‌گردد و نامهای دیگر مثل «پروردگار»‌ «رب» و ... بکار برده نمی‌شود؟

4 ـ مگر خداوند شیء یا جسم است که «اسم»‌ داشته باشد؟

5 ـ فرق «بخشنده»‌ و «بخشایشگر»‌ (رحمان و رحیم) چیست؟

6ـ چرا فقط 2 صفت آورده شده است؟

7 ـ چرا این جمله در اول تمام سوره‌ها تکرار می‌شود؟

8 ـ معنای «الله،‌ رحمن، رحیم»‌ با توجه به ترجمه‌های معتبر چیست؟

و ...

«الحمد لله رب العالمین»

1 ـ معنای «حمد، رب، عالمین»‌ با توجه به ترجمه‌های معتبر چیست؟

2 ـ چرا لفظ «حمد»‌ برای ستایش بکار برده شده است؟

3 ـ چرا ستایش را مختص خداوند قرار داده است؟

4 ـ منظور از ستایش خداوند چیست و به چه وسیله‌ای می‌توان آن را انجام داد؟

5 ـ چرا بعد از اینکه با نام خداوند سوره آغاز می‌گردد از او ستایش می‌شود؟

6 ـ‌ چرا به جای «رب»‌ (پروردگار) صفات دیگر نیامده است؟

7 ـ آیا لازم بود هم «الله»‌ گفته شود و هم «‌رب العالمین»؟

8 ـ چرا خداوند را در برابر «عالمین» ستایش می کند مگر عالمین دارای چه مقامی هستند؟

9 ـ چرا گوینده این جمله مشخص نیست؟